Postępowanie upadłościowe przede wszystkim dotyczy podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (osób fizycznych prowadzących własną działalność gospodarczą, a także spółek prawa handlowego) i jest regulowane ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Sąd ogłasza upadłość dłużnika, który stał się niewypłacalny. Celem tego postępowania jest zaspokojenie wierzycieli dłużnika w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą również dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika powinno zostać zachowane. Z tego względu w toku postępowania upadłościowego dokonuje się likwidacji majątku dłużnika przede wszystkim poprzez jego sprzedaż. Sprzedane może zostać przedsiębiorstwo upadłego w całości w ramach jednej czynności jak również sprzedawane mogą być poszczególne składniki majątku upadłego (wybór sposobu likwidacji masy upadłości każdorazowo zależy od specyfiki danego postępowania upadłościowego i składu masy upadłości).
Szczególnymi organami postępowania upadłościowego, po ogłoszeniu upadłości dłużnika są:
- Sędzia-komisarz, który wykonuje czynności z zakresu orzekania nie zastrzeżenie w Prawie upadłościowym do właściwości sądu, a także nadzoruje przebieg postępowania upadłościowego i działania Syndyka.
- Syndyk, który zarządza majątkiem upadłego (w tym przedsiębiorstwem upadłego i procesem jego likwidacji), dokonuje likwidacji (sprzedaży) majątku dłużnika, a także sporządza listę wierzytelności i plan podziału funduszy masy upadłości, które to dokumenty stanowią postawę do określenia jakie i wierzytelności i w jakim stopniu mogą zostać zaspokojone w toku postępowania upadłościowego.
Dodatkowo organem postępowania upadłościowego jest Rada Wierzycieli, którą powołuje Sędzia komisarz, jeżeli:
- uzna to za potrzebne,
- ze stosownym wnioskiem wystąpią uprawnieni wierzyciele.
Rada Wierzycieli jest organem postępowania upadłościowego pozwalającym na aktywny udział wierzycieli dłużnika (upadłego) w postępowaniu upadłościowym (niezależnie od uprawnień przysługujących każdemu z wierzycieli indywidualnie, tj. np. prawa wniesienia sprzeciwu do listy wierzytelności nie tylko w zakresie wierzytelności zgłoszonej przez danego wierzyciela, ale również w zakresie uznanej na liście wierzytelności innego wierzyciela).
Uproszczony przebieg postępowania upadłościowego przedstawia się w sposób następujący:
I. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości:
- Złożenie wniosku do właściwego sądu o ogłoszenie upadłości (wniosek może złożyć dłużnik lub wierzyciel).
- Rozpoznanie przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości (zbadanie sytuacji finansowej dłużnika, ustalanie istotnych okoliczności faktycznych).
- Jeżeli podmiot jest niewypłacalny ogłoszenie upadłości dłużnika (w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości dłużnika sąd m.in. wyznacza: Sędziego-komisarza, Zastępcę Sędziego-komisarza i Syndyka, a także określa termin na dokonywanie przez wierzycieli zgłoszeń wierzytelności).
II. Właściwe postępowanie upadłościowe:
- Syndyk obejmuje majątek Dłużnika, przejmuje dokumentację upadłego, ustala skład masy upadłości;
- Po ustaleniu składu masy upadłości i stanu faktycznego związanego z działalnością prowadzoną przez upadłego Syndyk składa do akt postępowania upadłościowego prowadzonego przez Sąd:
- spis inwentarza,
- plan likwidacyjny,
- spis należności,
- preliminarz wydatków,
- sprawozdanie finansowe sporządzone na dzień poprzedzający dzień ogłoszenia upadłości.
- Wierzyciele dokonują zgłoszeń wierzytelności do Sędziego-komisarza.
- Sędzia-komisarz przekazuje zgłoszenia wierzytelności Syndykowi, który dokonuje ich weryfikacji i na ich podstawie sporządza listę wierzytelności. Równolegle ze sporządzeniem listy wierzytelności Syndyk przystępuje do likwidacji składników masy (sprzedaży majątku Dłużnika).
- Syndyk przedkłada listę wierzytelności Sędziemu-komisarzowi.
- Wierzyciele mogą zapoznać się z listą wierzytelności i wnieść środki zaskarżenia. Po rozpoznaniu środków zaskarżenia lista wierzytelności jest zatwierdzana przez Sędziego-komisarza.
- Gdy lista wierzytelności zostanie zatwierdzona przez Sędziego-komisarza, a także zakończony zostanie proces likwidacji majątku upadłego, Syndyk przygotowuje i przedstawia Sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszy masy upadłości.
- Wierzyciele mogą zapoznać się z planem podziału funduszy masy upadłości i wnieść środki zaskarżenia. Po rozpoznaniu środków zaskarżenia plan podziału jest zatwierdzana przez Sędziego-komisarza, a Syndyk przystępuje do jego wykonania, tj. rozdysponowania środków pomiędzy wierzycieli.
- Przekazanie dokumentów upadłego do archiwum.
- Zakończenie postępowania upadłościowego (w przypadku postępowań toczących się wobec spółek prawa handlowego na ogół połączone z wykreśleniem podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego).
UWAGA!
Wobec znaczącej nowelizacji Prawa upadłościowego, która weszła w życie z dniem 01 stycznia 2016 r. obecnie postępowania upadłościowe toczą się według dwóch reżimów prawnych. Do jednych postępowań znajduje zastosowanie ustawa Prawo upadłościowe (uprzednio zatytułowana: Prawo upadłościowe i naprawcze) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 stycznia 2015 r., do drugiej grupy postępowań zastosowanie znajduje natomiast ustawa Prawo upadłościowe w brzmieniu nadanym jej od dnia 1 stycznia 2016 r. (z późniejszymi zmianami). Kryterium, od którego ustawodawca uzależnił jaki reżim prawny będzie znajdował zastosowanie do danego postępowania upadłościowego jest dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, zgodnie bowiem z art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne, w sprawach, w których wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął przed dniem wejścia w życie nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe (tj. przed dniem 1 stycznia 2016 r.) stosuje się przepisy dotychczasowe (tj. przepisy ustawy Prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r., czyli z okresu gdy ustawa była zatytułowana Prawo upadłościowe i naprawcze). Ustalenie według jakiego reżimu prawne toczy się będzie dane postępowanie upadłościowe jest istotne z punku wiedzenia wierzyciela w szczelności z uwagi na okoliczność, że w różny sposób regulowane są kwestie kategorii zaspokajania wierzytelności, co przekłada się na treść zgłoszenia wierzytelności (na tę kwestię wierzyciel powinien zwrócić szczególną uwagę dokonując zgłoszenia wierzytelności).