Wierzymy, że sytuacje bez wyjścia nie istnieją

POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE WOBEC OSÓB FIZYCZNYCH NIEPROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Obowiązująca ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (dalej: PrUp) obejmuje zakresem postępowania sądowe wobec niewypłacalnych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej (tzw. upadłości konsumenckie).

FUNKCJA ODDŁUŻENIOWA POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO PROWADZONEGO WOBEC KONSUMENTÓW

Nadrzędnym celem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumentów jest przede wszystkim doprowadzenie do zwolnienia z długów osoby fizycznej.

Proces oddłużenia niewypłacalnego konsumenta rozpoczyna się wydaniem postanowienia o ogłoszenia upadłości, które jest skuteczne i wykonalne z datą jego wydania (o dacie ogłoszenia upadłości decyduje początek dnia, w którym postanowienie o ogłoszeniu upadłości zostało wydane).

W dalszej kolejności postępowanie upadłościowe w ramach tzw. upadłości konsumenckiej przebiega wg niżej opisanego harmonogramu działań:

1. Na początku postępowania w formie spisu inwentarza i spisu należności ustalany jest skład majątku upadłego konsumenta podlegającego likwidacji (skład masy upadłości), a równolegle w formie listy wierzytelności wykazywane są wierzytelności podlegające zaspokojeniu.
2. Po zatwierdzeniu listy wierzytelności przez sędziego komisarza i przeprowadzeniu procesu likwidacji składników masy upadłości, z zachowaniem ustawowych kategorii zaspokojenia, następuje podział uzyskanych w ten sposób funduszy pomiędzy poszczególnych wierzycieli.
3. Po zakończeniu procesu likwidacyjnego i podziale środków uzyskanych z likwidacji masy upadłości, sporządzany jest plan spłat wierzycieli.
4. Plan spłat ustalany jest w formie postanowienia sądu po wykonaniu ostatecznego planu podziału, a gdy z uwagi na brak majątku upadłego plan podziału nie został sporządzony – po zatwierdzeniu listy wierzytelności. Na co trzeba wyraźnie zwrócić uwagę, okres na zaspokojenie wierzycieli może wynieść do 3 lat obliczonych od momentu uprawomocnienia się postanowienia o ustaleniu planu spłat.

W czasie wykonywania ustalonego prawomocnie planu spłat, upadły jest zobowiązany do dokonywania regularnych spłat określonych wierzytelności lub ich części zgodnie z prawomocnym planem spłat. Upadły zobowiązany jest również składać sądowi okresowe coroczne sprawozdania z wykonania planu spłaty. Nie może również dokonywać bez zgody sądu czynności, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonywania planu spłaty wierzycieli. Dopiero wywiązanie się z planu spowoduje co do zasady umorzenie pozostałych niespłaconych dotychczas wierzytelności powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości.

Wyjątkowo, jeżeli upadły nie byłby zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat, po zakończeniu procesu likwidacyjnego sąd umarza wszystkie wierzytelności bez ustalania planu spłat. W przypadku braku majątku podlegającego likwidacji następuje to po zatwierdzeniu przez sędziego komisarza listy wierzytelności. W sytuacji natomiast, gdy brak jest majątku podlegającego likwidacji i żaden z wierzycieli nie zgłosił swojej wierzytelności podlegającej ujęciu na liście wierzytelności, umorzenie wierzytelności bez ustalania planu spłat może nastąpić po bezskutecznym upływie terminu do zgłaszania wierzytelności.

FUNKCJA WINDYKACYJNA POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO WOBEC KONSUMENTÓW

Obok funkcji oddłużenia, w postępowaniu upadłościowym wykazywane jest również dążenie do uzyskania zaspokojenia na rzecz ogółu wierzycieli dłużnika (w tym także jedynego wierzyciela konsumenta, jeśli dłużnik nie posiada większej ilości wierzycieli). W praktyce oznacza to, że postępowanie prowadzi się nie tylko po to, aby niewypłacalny konsument uzyskał szanse na funkcjonowanie w obrocie bez długów, lecz także, aby jego wierzyciele, uzyskali zaspokojenie w możliwie najwyższym stopniu. Postępowaniu upadłościowemu prowadzonemu wobec konsumentów towarzyszy zatem ten jeszcze ważny aspekt, aby stan niewypłacalności w jakim znalazł się dłużnik nie prowadził do tego, że musiałby on znosić skutki wielu postępowań sądowych i egzekucyjnych, lecz toczyło się przeciwko niemu tylko jedno ogólne postępowanie, łączące w sobie cechy zarówno postępowania sądowego jak i egzekucyjnego.

SKUTKI OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI WOBEC KONSUMENTÓW

Upadłość konsumencka wiąże ze sobą szereg konsekwencji, które zostały zaprezentowane w punktach poniżej tj.

• wraz z ogłoszeniem upadłości cały majątek konsumenta staje się masą upadłości, zarządzaną przez wyznaczonego przez sąd syndyka oznacza to, że konsument nie może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem (np.: nie może sprzedawać swojego majątku, zawierać bez zgody syndyka umów obciążających jego majątek, zaspokajać wybranych przez siebie wierzycieli);
• upadły konsument ma obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały majątek, dokumentację dotyczącą majątku i rozliczeń oraz korespondencję, mającą znaczenie dla przeprowadzenia postępowania upadłościowego a także zobligowany jest udzielać syndykowi wszelkich wyjaśnień dotyczących tego majątku, jak też stanu zadłużenia w innym wypadku, tj. wtedy, gdy upadły uchyla się od wspomnianych obowiązków, traktowane jest to jako wystąpienie przesłanek do umorzenia postępowania, w konsekwencji czego dłużnik może utracić możliwość skorzystania z oddłużenia w okresie następnych dziesięciu lat;
• w skład masy upadłości wchodzą wszelkie ruchomości i nieruchomości, a także prawa majątkowe oraz wierzytelności (np. wierzytelności z tytułu wykonywanej przez upadłego konsumenta pracy zarobkowej) za wyjątkiem przedmiotów pierwszej potrzeby wyłączonych spod egzekucji w tym również wynagrodzenia za pracę w części niepodlegającej zajęciu w związku z obowiązywaniem ograniczeń w egzekucji wynikających z kodeksu postępowania cywilnego i przepisów prawa pracy. Oznacza to, że syndyk będzie sprzedawał wszystkie wartościowe przedmioty: nieruchomości, samochody, wartościowy sprzęt RTV i AGD, który nie jest niezbędny do prowadzenia gospodarstwa domowego;
• wraz z ogłoszeniem upadłości wszelkie wierzytelności dłużnika stają się wymagalne (natychmiastowo płatne). Tak stan rzeczy dotyczy zaś zarówno zobowiązań pieniężnych, jak i niepieniężnych;
• wraz z ogłoszeniem upadłości konsument będzie mógł zawierać tylko drobne umowy życia codziennego (zakupy żywności, środków czystości itp.), które pokrywane będą przez upadłego z tych funduszy, które nie podlegały zajęciu przez syndyka;
• po ogłoszeniu upadłości, działania podejmowane przez konsumenta mogą mieć wpływ na decyzję sądu. Do tego typu zachowań należy zaś zliczyć m.in. bezpodstawne zwolnienie się z pracy lub też lekkomyślną utratę lub zniszczenie powierzonego mu tymczasowo majątku podlegającego likwidacji w toku postępowania upadłościowego (np. mieszkania), co może doprowadzić do umorzenia postępowania upadłościowego i braku szansy na oddłużenie;
• ogłoszenie upadłości wstrzymuje postępowania sądowe i egzekucyjne prowadzone przeciwko konsumentowi, zaś do postępowań wszczętych przez upadłego, lub w których upadły jest uczestnikiem, będzie mógł wstąpić i brać w nich udział syndyk, który będzie reprezentował konsumenta i jego interesy jeśli dzięki temu masa upadłości uzyska korzyści.

UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA WOBEC BYŁYCH PRZEDSIĘBIORCÓW

Obowiązująca ustawa, umożliwia zwolnienie się z długów w ramach upadłości konsumenckiej nie tylko podmiotom, które nie prowadziły działalności gospodarczej, lecz także byłym przedsiębiorcom. W przypadku zaś byłych przedsiębiorców możliwość ogłoszenia ich upadłości obwarowana jest jednak dodatkowymi obostrzeniami.

Zasadniczym kryterium, które brane jest pod uwagę w przypadku oceny warunków ogłoszenia upadłości byłych przedsiębiorców jest to, czy dany dłużnik, będąc do tego zobowiązany, w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zgłosił w terminie wniosek o ogłoszenie upadłości. Zgodnie bowiem z art. 21 ust. 1 i 2 PrUp na pewnej kategorii osób występujących w obrocie gospodarczym spoczywa obowiązek złożenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym zaistniała podstawa do ogłoszenia upadłości (przed dniem 1 stycznia 2016 roku termin ten wynosił 14 dni). Do osób, o których mowa powyżej należy zaliczyć przede wszystkim te, które nie tylko prowadziły działalność gospodarczą samodzielnie, ale także np. byłych członków zarządów spółek handlowych lub spółdzielni, stowarzyszeń, które miały obowiązek złożyć taki wniosek za spółkę czy też spółdzielnię ewentualnie stowarzyszenie.

Jeżeli zaś sąd ustali, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został zgłoszony w takim terminie jaki zastrzega ustawa, lub też nie został zgłoszony w ogóle, to zasadniczo wniosek o upadłość konsumencką (jeśli pochodzi od dłużnika) winien zostać oddalony. Od wspomnianej zasady istnieje jednak pewne odstępstwo kierując się względami słuszności lub względami humanitarnymi, sąd będzie mógł taki wniosek uwzględnić nawet gdyby były przedsiębiorca nie dopełnił obowiązku wynikającego z art. 21 ust. 1 PrUp.

Jedną z cech, która odróżnia postępowania upadłościowe konsumentów byłych przedsiębiorców jest uprawnienie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości byłego konsumenta, które przysługuje także jego wierzycielowi, z zastrzeżeniem, że z tego uprawnienia dany wierzyciel może skorzystać w ciągu roku od dnia zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez dłużnika. Warto pamiętać, że w tym przypadku, że jeśli postępowanie upadłościowe konsumenta byłego przedsiębiorcy zostało wszczęte na podstawie wniosku wierzyciela, w przypadku wystąpienia przesłanek negatywnych upadłości konsumenckiej, do których należy zaliczyć m.in.: celowe doprowadzenie do swojej niewypłacalności, czy też istotne – umyślne lub wynikające z rażącego niedbalstwa – zwiększenie stopnia niewypłacalności, niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, dokonanie czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli czy też występowanie okoliczności, o których mowa w art. 491⁴ ust. 2 4 PrUp, będzie to skutkowało tym, że postępowanie upadłościowe upadłego konsumenta toczyć się będzie co prawda w oparciu o przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej, lecz jednak w zdecydowanie bardziej ograniczonym zakresie. W tej sytuacji wyłączona zostanie bowiem możliwość doprowadzenia do oddłużenia. Nie będą miały zastosowania również przepisy, stwarzające możliwość tymczasowego korzystania z mieszkania stanowiącego składnik masy upadłości, co oznacza, że na żądanie syndyka upadły będzie musiał to mieszkanie bezzwłocznie opuścić.